Kradzież tożsamości i danych osobowych – wszystko co musisz wiedzieć

Kradzież tożsamości i danych osobowych to przestępstwo, którego ofiarą pada coraz więcej osób. Jest to poważnym problem, ponieważ złodzieje takich danych wykorzystują je najczęściej do różnych oszustw o charakterze finansowym. Sprawdź, na czym polega ten proceder i jak się przed nim chronić, a także gdzie zgłosić kradzież tożsamości lub danych osobowych.

Co to jest kradzież tożsamości

Kradzież tożsamości jest to rodzaj oszustwa, które polega na wykorzystaniu cudzych danych osobowych bez wiedzy ich właściciela w celu osiągnięcia jakichś korzyści, najczęściej majątkowych.

Słowo „kradzież” jest tutaj skrótem myślowym, ponieważ nie da się ukraść nazwiska, czy numeru PESEL, tak jak kradnie się auto czy portfel. Chodzi tu o bezprawne użycie takich danych, ponieważ złodziej tożsamości po prostu podszywa się pod inną osobę, by na przykład zaciągnąć pożyczkę na jej dane z dowodu osobistego lub założyć fikcyjną firmę w celu wyłudzenia towaru o znacznej wartości.

Oczywiście zdarza się również, że oszuści faktycznie kradną fizyczny dowód osobisty, choć w wielu przypadkach wystarcza im pozyskanie jedynie danych z tego dokumentu.

Kradzież danych osobowych – gdzie zgłosić?

Jeśli podejrzewasz, że padłeś ofiarą przestępstwa kradzieży tożsamości, jak najszybciej to zgłoś do odpowiednich organów. Gdzie się udać w takiej sytuacji i gdzie zgłosić kradzież danych osobowych?

W pierwszej kolejności Policja
W pierwszej kolejności idź na Policję. W najbliższym komisariacie zgłoś podejrzenie przestępstwa, wyjaśniając funkcjonariuszom okoliczności, w jakich do niego doszło (np. przedstaw dowód, że ktoś zaciągnął na Ciebie kredyt w banku lub wziął sprzęt na raty na Twoje dane).

Pamiętaj, by wziąć z Policji pismo potwierdzające dokonanie zgłoszenia.

Unieważnij dowód osobisty

Po przyjęciu zgłoszenia Policja automatycznie unieważni Twój dowód tożsamości, aby uniemożliwić przestępcom dalsze wykorzystywanie dokumentu. Unieważnienie dowodu osobistego możesz także załatwić w innych miejscach:

• w dowolnym urzędzie gminy lub miasta – musisz wziąć ze sobą dowód osobisty oraz dokument potwierdzający kradzież tożsamości np. pismo od Twojego dostawcy usług informujące o wycieku danych,
• przez internet za pośrednictwem portalu gov.pl – w dalszej części tekstu znajdziesz instrukcję, jak zgłosić online kradzież tożsamości.

Zastrzeż dowód osobisty w systemie bankowym

Oprócz tego warto dodatkowo zastrzec dowód osobisty w bankowym systemie „Dokumenty zastrzeżone”. Dzięki temu informacja o zastrzeżeniu Twojego dowodu trafi do wszystkich banków w Polsce (a także wielu innych instytucji i firm), a więc oszustom nie uda się wykorzystać dokumentu np. do wyłudzenia pieniędzy na Twoje dane.

Zastrzeżenie dowodu osobistego załatwisz w swoim banku (w którym np. prowadzisz konto osobiste lub masz zaciągnięty kredyt), odwiedzając jego dowolny oddział lub dzwoniąc na numer infolinii: +48 828 828 828.

Są też banki, które zastrzegają dokumenty osób nie będących ich klientami i są to m.in.: PKO BP, Bank Pocztowy, BNP Paribas, Credit Agricole, Santander Bank Polska oraz większość banków spółdzielczych.

Szybka usługa zastrzegania dokumentów tożsamości dostępna jest także dla klientów BIK. Aby ją zamówić, wystarczy zarejestrować się internetowym serwisie Biura Informacji Kredytowej i wybrać odpowiednią opcję („Tylko zastrzeganie” lub „Pakiet BIK”).

Jak zgłosić kradzież danych online?

Jeśli chcesz zgłosić kradzież tożsamości lub danych osobowych online, najpierw przygotuj dane do logowania się do serwisu ePUAP oraz dokument potwierdzający, że doszło lub mogło dojść do przestępstwa np. wspomniane wyżej pismo od dostawcy usług informujące o wycieku danych lub kopię zgłoszenia sprawy na Policję.

Następnie wykonaj poniższe kroki:

1. Wejdź na stronę Gov.pl i wybierz kolejno następujące zakładki: „Usługi dla obywatela” => „Dokumenty i dane osobowe” => „Zgłoś nieuprawnione wykorzystanie swoich danych osobowych (kradzież tożsamości) – unieważnij dowód (usługa online)”.
2. Kliknij niebieski przycisk „Wyślij zgłoszenie”.
3. Zaloguj się w serwisie ePUAP (np. Profilem Zaufanym, e-dowodem lub za pośrednictwem bankowości elektronicznej).
4. Zaznacz w odpowiednim miejscu, że jesteś właścicielem dowodu (możesz także zgłosić kradzież danych osobowych dziecka lub innej osoby, jeśli jesteś jej pełnomocnikiem i wtedy trzeba zaznaczyć stosowną opcję).
5. Wypełnij formularz znajdujący się na stronie.
6. Dodaj wymagane załączniki.
7. Podpisz elektronicznie swój wniosek.

Kradzież tożsamości i możliwe konsekwencje

Konsekwencje kradzieży tożsamości mogą być bardzo poważne. Złodzieje danych osobowych wykorzystują je bowiem do takich przestępstw jak:

• wyłudzenia kredytu lub pożyczki na cudze nazwisko,
• wzięcia drogiego sprzętu AGD lub RTV na raty,
• zawarcia umowy na różne usługi np. internet, telewizję lub telefon, albo na leasing auta,
• wynajęcia mieszkania,
• wynajęcia pokoju w hotelu,
• założenia firmy (jednoosobową działalność gospodarczą można założyć w sposób całkowicie zdalny przez Internet), a potem zaciągnięcia na jej rachunek różnych zobowiązań, zamówienia wartościowego towaru lub kosztownych usług, albo wykorzystania jej do wyłudzeń podatku VAT,
• zakładania „lewych” profili w mediach społecznościowych w celach zarobkowych,
• handlu danymi – dane osobowe są zazwyczaj sprzedawane firmom marketingowym, ale także grupom przestępczym zajmującym się np. szantażami, czy oszustwami finansowymi.

Niestety w większości przypadków ofiary dowiadują się o kradzieży tożsamości w momencie, gdy ich dane zostały już wykorzystane do takich przestępstw, jakie wymieniliśmy wyżej.

Są to więc zazwyczaj bardzo nieprzyjemne okoliczności np. gdy bank przysyła wezwanie do zapłaty zaległych rat kredytu, którego ofiara nigdy nie zaciągała lub gdy firma leasingowa, z którą nigdy nie podpisywało się żadnych umów, nagle domaga się zwrotu jakiegoś samochodu.

Jakie dane osobowe wyłudzają przestępcy?

Przedmiotem kradzieży złodziei tożsamości są przede wszystkim dane osobowe. Zaliczamy do nich wszelkie dane i informacje, na których podstawie można dokonać identyfikacji konkretnego człowieka.

Do danych osobowych zalicza się zatem m.in.:

• dane z dowodu osobistego, a więc imię i nazwisko, numer PESEL, czy też numer i serię dokumentu tożsamości,
• dane z innych dokumentów tożsamości np. paszportu, czy prawa jazdy,
• zdjęcie lub obraz zawierający wizerunek danej osoby.

Oprócz tego oszuści dokonują kradzieży takich danych jak:

• dane rachunku bankowego (jego numer, dane właściciela, a także login i hasło do bankowości elektronicznej),
• dane karty kredytowej (np. do wykorzystania jej do płatności w Internecie wystarczą złodziejom dane widniejące na karcie, a więc jej numer, imię i nazwisko właściciela, data ważności karty oraz identyfikatory CVV/CVC),
• adresy e-mail,
• dane profili w mediach społecznościowych,
• dane teleadresowe (numer telefonu, adres zamieszkania, e-mail).

Najniebezpieczniejsza jest kradzież danych osobowych z dowodu osobistego, ponieważ daje przestępcom możliwość zawierania umów i zaciągania zobowiązań na cudze nazwisko.

Równie groźne jest także przechwycenie danych do konta bankowego oraz karty kredytowej lub debetowej, ponieważ wiąże się bezpośrednio z ryzykiem utraty pieniędzy.

Jak złodziej kradnie dane osobowe?

Na kradzież tożsamości współcześni złodzieje mają mnóstwo pomysłów. Niestety w procederze tym bardzo ułatwia im Internet oraz często nasza niefrasobliwość w zakresie chronienia własnych danych.

Najczęstszymi metodami przechwytywania danych osobowych są m.in.:

• kradzież fizycznego dowodu osobistego,
• przechwycenie skanu lub kserokopii dowodu osobistego – np. przez nieuczciwego pracownika firmy wypożyczającej sprzęt,
• działania hackerskie – zwykle polegają na wykradzeniu danych klientów z bazy jakiejś firmy (np. telekomunikacyjnej), ale mogą być także skupione na indywidualnej ofierze poprzez sprytne zainstalowanie na jej komputerze wirusa lub programu szpiegującego,
• pozyskiwanie danych na fałszywe ogłoszenie o pracę – złodzieje wysyłają potencjalnym kandydatom formularze aplikacyjne online, w których należy wpisać m.in. wszystkie dane osobowe, teleadresowe oraz z dokumentu tożsamości,
• phishing – polega on na podszywaniu się w Internecie pod znane instytucje w celu wyłudzenia danych np. poprzez wysyłanie fałszywych wiadomości e-mail z popularnego serwisu aukcyjnego z prośbą o przesłanie danych osobowych za pośrednictwem podanego linka ze względu na rzekomą aktualizację bazy klientów,
• smishing – jest to odmiana phishingu, w którym kanałem dotarcia do ofiar są SMS-y; przestępcy przesyłają za ich pośrednictwem np. fałszywe wiadomości z informacją o nieuregulowanym rachunku i linkiem do bankowości elektronicznej, aby móc szybko zapłacić zaległość – po jego kliknięciu przez ofiarę dochodzi do przechwycenia danych (dość często takie oszustwo dotyczy konieczności opłacenia przesyłki kurierskiej),
• kradzież tożsamości w internecie – oszuści tworzą np. fałszywe strony sklepów internetowych lub z usługami finansowymi, przez które pozyskują dane osobowe klientów oraz dane ich kart płatniczych, czy dane rachunku bankowego.

To tylko wybrane przykłady kradzieży tożsamości, ponieważ w istocie jest ich znacznie więcej, a oszuści co rusz wymyślają nowe metody na wyłudzenie danych osobowych.

Jak sprawdzić czy moje dane zostały skradzione?

Jak już wspomnieliśmy wyżej, większość osób o kradzieży tożsamości dowiaduje się przez przypadek i to już po fakcie wykorzystania ich danych do celów przestępczych, gdy np. otrzymują pismo z firmy o konieczności uregulowania zobowiązania, którego nigdy nie zaciągali.

Zdarza się także, że ofiary przez lata nie są świadome na przykład tego, że ich adres e-mail lub numer telefonu od dawna jest przekazywany bez ich wiedzy do różnych firm i być może wykorzystywany w nielegalny sposób.

Warto więc znać sposoby, dzięki którym można na bieżąco kontrolować, co się dzieje z naszymi danymi i wykryć ewentualne przypadki ich kradzieży.

Oto, jak sprawdzić kradzież danych osobowych:

• pobierz raport o sobie z BIK – dowiesz się z niego, czy ktoś nie wziął na Ciebie chwilówki lub kredytu bankowego, a także czy nie doszło do choćby próby ich wyłudzenia na Twoje nazwisko (w raporcie BIK znajdziesz listę wszystkich zobowiązań kredytowo-pożyczkowych zaciągniętych na Twoje dane, a także listę przypadków zapytań o Twoją historię kredytową, które mogą świadczyć o tym, że ktoś złożył wniosek kredytowy posługując się Twoim nazwiskiem),
• pobierz raporty o sobie z rejestrów dłużników KRD, InfoMonitor, czy ERIF – dowiesz się z nich o swoich długach (jeśli wśród nich jest ten, którego nie rozpoznajesz, może to świadczyć o kradzieży tożsamości),
• skorzystaj ze strony „Have I been Pwned” – sprawdzisz tutaj, czy ktoś nie przechwycił Twojego numeru telefonu lub adresu e-mail i dowiesz się, skąd nastąpił wyciek np. z jakiego portalu lub z jakiej firmy.

Jak zapobiec oszustwu na skradzione dane osobowe?

Chcąc zapobiec oszustwu na skradzione dane osobowe, należy przede wszystkim je dobrze chronić. Ponadto warto skorzystać z praktycznych narzędzi ostrzegających o potencjalnym zagrożeniu wykorzystania skradzionej tożsamości. Poniżej znajdziesz praktyczne wskazówki, co robić, by nie paść ofiarą złodzieja danych osobowych:

1. Chroń swoje dane osobowe:
   – pilnuj dokumentów tożsamości, aby ich nie zgubić i nie dopuścić do kradzieży,
   – nigdy nie udostępniaj dowodu osobistego osobom postronnym – nie przekazuj ich w depozyt w wypożyczalni, nie pozwalaj ich skanować lub kserować bez wyraźnego powodu itp.,
   – nie podawaj wrażliwych danych osobowych z dowodu osobistego przez telefon (może Cię o to poprosić wyłącznie pracownik banku w celach weryfikacyjnych, ale wtedy zwykle trzeba podać tylko wybrane dane, a nie wszystkie),
   – przy korzystaniu z usług przez Internet (np. podczas zakupów, składania aplikacji o pracę, czy wnioskowania o chwilówkę online) – zanim uzupełnisz formularz swoimi danymi osobowymi, sprawdź, czy strona jest wiarygodna (np. czy firma istnieje) i czy jest bezpieczna (czy ma np. kłódkę przed nazwą domeny).
2. Chroń swoje hasła dostępowe i dane bankowe:
   – do poszczególnych serwisów stosuj różne loginy i hasła,
   – nigdy nie podawaj nikomu swoich loginów i haseł do bankowości elektronicznej (nie ma prawa Cię o nie zapytać nawet pracownik banku!),
   – chroń swój komputer i smartfona oprogramowaniem antywirusowym i antyszpiegowskim,
   – nie przetrzymuj listy haseł w zwykłym pliku tekstowym na komputerze,
   – nigdy nie klikaj w linki otrzymane pocztą elektroniczną, zwłaszcza kierujące do bankowości internetowej,
   – nie podłączaj się do sieci publicznych, szczególnie gdy zamierzasz logować się do poczty lub bankowości elektronicznej,
   – do płatności internetowych nie wykorzystuj karty debetowej lub kredytowej – lepsza będzie przedpłacona karta wirtualna
3. Korzystaj z usług ostrzegających o kradzieży tożsamości:
   – Alerty BIK – dzięki tej usłudze dowiesz się o każdej próbie zaciągnięcia kredytu lub pożyczki na Twoje dane, ponieważ BIK prześle Ci w takiej sytuacji SMS-a oraz e-maila,
   – Chronpesel – dzięki tej usłudze będziesz dostawać SMS-y oraz e-maile w każdym przypadku, gdy ktoś będzie Cię sprawdzał w KRD lub dopisze Cię do bazy dłużników, a także gdy na Twoje dane zostanie założona firma.

Kradzież danych osobowych a prawo

W świetle polskich przepisów kradzież tożsamości jest przestępstwem, za które grożą surowe kary. Jak precyzuje to Kodeks karny, kradzież danych osobowych to inaczej podszywanie się pod inną osobę z wykorzystaniem jej wizerunku lub jej innych danych osobowych w celu wyrządzenia jej szkody osobistej lub majątkowej (art. 190 a pkt. 2 KK). Za takie przestępstwo grozi kara pozbawienia wolności do lat 3.

Warto zauważyć, że karana jest przede wszystkim kradzież tożsamości, w efekcie której ofiara przestępstwa ponosi konkretne szkody. Z taką szkodą (majątkową) wiąże się np. wyłudzenie pożyczki na cudze dane, ponieważ skutkuje to tym, że za jej spłatę obciążona jest osoba, na której tożsamość zaciągnięte zostało zobowiązanie. Takie przestępstwo może być również potraktowane jako oszustwo z paragrafu 286 Kodeksu karnego, za które grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Kradzież tożsamości często skutkuje także naruszeniem dóbr osobistych. W powyższym przykładzie ofiara może bowiem trafić np. do rejestru dłużników, co narazi ją na utratę dobrego imienia. Może się też zdarzyć, że wykradzione dane posłużą przestępcom do stworzenia fikcyjnego konta w mediach społecznościowych, które potem będzie wykorzystywane do oszukiwania innych ludzi – to również jest naruszenie dóbr osobistych. W tym kontekście ofiara kradzieży tożsamości może domagać się zadośćuczynienia finansowego na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (art. 23 i 24).