Ustawa antylichwiarska – wszystko na temat przepisów aktualnych na 2023

Rządzący już od niespełna dwóch dekad starają się walczyć z karygodnymi praktykami lichwiarskimi w czym pomagać  na ustawa antylichwiarska oraz jej oraz jej kolejne nowelizacje. Skutki bywały różne.

Na przestrzeni lat politycy proponowali i wprowadzali w życie co raz to nowe ograniczenia mające na celu ochronę konsumentów. W 2022 roku chcą zrobić to ponownie, jednak tym razem spotkali się z falą krytyki zarówno ze strony branży pożyczkowej, jak i specjalistów z dziedziny ekonomii. Prognozy są zatrważające.

Co to jest ustawa antylichwiarska?

Ustawa antylichwiarska to potoczna nazwa ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 roku o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw. Znajdziesz ją w rządowym dzienniku pod numerem 1357 i przeczytasz w niej, w jaki sposób rynek pożyczek udzielanych przez instytucje pozabankowe jest obecnie regulowany i jakich zasad muszą przestrzegać opisywane podmioty, by ich klienci byli w pełni bezpieczni.

Jest to więc skrócona, umowna nazwa aktu prawnego, na podstawie którego określa się legalność działań poszczególnych przedsiębiorstw pożyczkowych oraz zapobiega zjawisku tak zwanej lichwy.

Jaki jest cel ustawy antylichwiarskiej?

Akty prawny ma chronić osoby korzystające z usług takich instytucji finansowych jak tzw. parabanki, a więc sektora pozabankowego. Jej zadaniem jest zapobieganie nieuczciwym praktykom pożyczkodawców poprzez weryfikację przedsiębiorców zakładających tego typu biznesy oraz nakładanie limitów kosztów zobowiązań.

Ustawa antylichwiarska powinna regulować pożyczki pozabankowe w taki sposób, aby udzielane finansowanie nie stanowiło lichwy, a opłaty związane z pożyczkami nie przekraczały ich kwoty o kilkaset procent.

Ponadto zapisy prawne mają za zadanie trzymać parabanki w przysłowiowych ryzach w taki sposób, aby ich działania nie podważały wiarygodności całego rynku finansowego.

Kary za łamanie ustawy antylichwiarskiej

Jeśli mimo zakazów wynikających z ustawy antylichwiarskiej oszust wykorzystuje przymusowe położenie konsumenta, zawierając z nim nielegalną umowę, w wyniku której wzbogaca się o środki niewspółmierne do udzielonego świadczenia, podlega karze z art. 304 kodeksu karnego.

Jest to pozbawienie wolności do lat 3. Wyrok tego typu grozi nieuczciwemu pożyczkodawcy już w momencie podpisania przez strony dokumentu dotyczącego niekorzystnego finansowania, nie zaś dopiero kiedy wyrządzi ona szkodę po stronie klienta.

Od kiedy funkcjonuje ustawa antylichwiarska? Rys historyczny

Wszystko zaczęło się w 2006
Pierwsza ustawa, która otrzymała przydomek antylichwiarskiej, pojawiła się w Polsce w lutym 2006 roku. Jej przepisy zakończyły noszące znamiona lichwy praktyki zarówno banków, jak i firm pożyczkowych. Ustawa narzuciła limit odsetek od zobowiązań na poziomie czterokrotności stopy lombardowej Narodowego Banku Polskiego.

Pierwsze zmiany w 2012
Następnie na przełomie 2011 i 2012 roku rząd niejako zasabotował swoje działania chroniące konsumentów przed lichwą, wprowadzając ustawę o kredycie konsumenckim. Akt ten otworzył drogę do zakładania firm pożyczkowych nieuczciwym przedsiębiorcom, którzy od tego momentu mogli udzielać lichwiarskich chwilówek w zupełnie niekontrolowany sposób. Potrzebne były nowe regulacje. Pojawiły się w 2016 roku i w niemal niezmienionej formie trwają do dziś.

Jakie wymogi wprowadza ustawa antylichwiarska z 2016 roku?

Od marca 2016 roku każda firma działająca w pozabankowym sektorze pożyczkowym jest zobowiązana do ograniczania wszystkich pozaodsetkowych kosztów swoich zobowiązań do 25% wartości pożyczki niezależnie od okresu kredytowania i 30% tej samej kwoty w skali roku. Odsetki to natomiast niezmiennie od 2006 roku czterokrotność stopy lombardowej NBP.

Poza zmianami dotyczącymi opłat za pożyczki wprowadzono też regulacje w zakresie:

• monitów oraz odsetek karnych, których limit ustalono na poziomie 15% całkowitej kwoty zobowiązania,
• formy prowadzenia działalności przez parabanki – muszą one być spółką z o.o. lub spółką akcyjną,
• kapitału zakładowego, którego minimalna wartość ma wynosić 200 000 zł i nie może pochodzić z pożyczek,
• kompetencji Komisji Nadzoru Finansowego i jej kontroli nad całym rynkiem.

Co ustawa zmieniła w praktyce? Przede wszystkim jasno i konkretnie postawiła górną granicę maksymalnych kosztów chwilówek.

Ustawa antylichwiarska i pozaodsetkowe koszty kredytu

W związku z tym, że nowa ustawa antylichwairska 2022 jest bliska wejścia w życie, przedstawiamy dwa warianty pozaodsetkowych kosztów kredytu.

Limity po wejściu w życie nowej ustawy antylichwiarskiej

Najważniejszy zapis nowej ustawy antylichwiarskiej dotyczy obniżenia kosztów pozaodsetkowych. Ma on następujące brzmienie:

Poniżej przykładowe koszty pożyczek po wejściu w życie nowych limitów:

Chwilówka poniżej 30 dni
Za pożyczony 1000 zł na 30 dni pożyczkodawca będzie mógł obciążyć klienta maksymalnie 50 zł.

Chwilówka na 30 dni i więcej
Według przedstawionego powyżej wzoru dla pożyczki krótkoterminowej na okres 30 dni i więcej obowiązuje limit 10,82%. W tej sytuacji pożyczony 1000 zł daje możliwość naliczenia maksymalnie 108,22 zł.

Pożyczka ratalna
Limit dla pożyczek ratalnych to 75% pożyczonej kwoty. Przykładowo za pożyczone 10 000 zł limit kosztów pozaodsetkowych to 7500 zł, bez względu na to na jaki okres ta pożyczka została udzielona.

Aktualnie obowiązujące limity kosztów pozaodsetkowych

Akt prawny z 2016 roku sprawił, że w przypadku pożyczki pozabankowej wynoszącej 1 000 zł na 30 dni, pozaodsetkowe legalne koszty (a więc z reguły prowizja czy też opłata wstępna) nie przekraczają 275 zł.

Analogicznie zaciągając zobowiązanie z 30-dniowym terminem spłaty w wysokości:

• 2 000 zł – pozaodsetkowe koszty to maksymalnie 550 zł,
• 3 000 zł – pozaodsetkowe koszty to maksymalnie 725 zł,
• 5 000 zł – pozaodsetkowe koszty to najwyżej 1 375 zł.

Pożyczka ratalna w wysokości 10 000 tysięcy z 12-miesięcznym okresem spłaty wygeneruje zaś pozaodsetkowe koszty, których górne widełki zamyka kwota 5 500 zł.

Przepisy te zmieniły się okresowo w czasie pandemii koronawirusa, jednak w tej chwili wróciły już do wersji sprzed zagrożenia epidemiologicznego.

Ustawa antylichwiarska a pandemia – zmiany w przepisach w związku z Covid-19

Na czas kryzysu związanego ze skutkami panującej na świecie pandemii rząd przyjął w 2020 roku ustawę antykryzysową. Zapisy dotyczące chwilówek zmieniły m.in. zasady określające możliwości wydłużenia czasu na spłatę zobowiązań oraz koszty finansowania na okres krótszy niż 30 dni. Tak krótkoterminowe pożyczki nie mogły wiązać się z opłatą wyższą niż 5% kwoty świadczenia.

Ustawa antylichwiarska — czy rzeczywiście pomaga?

Wprowadzone dotychczas zapisy prawne regulujące pozabankowy sektor pożyczek miały wiele pozytywnych konsekwencji, a plusy tego typu obostrzeń zdecydowanie górowały nad ewentualnymi minusami.

Korzystne dla konsumentów skutki wprowadzenia ustawy antylichwiarskiej w 2016 roku to:

• Wyeliminowanie z rynku podmiotów o szemranej strukturze prawnej i majątku zakładowym.
• Obniżenie kosztów pożyczek i ustalenie klarownych zasad, powyżej jakiego poziomu mogą być uznane za lichwę.
• Zniwelowanie działań nieuczciwych pożyczkodawców polegających na ustalaniu niebotycznie wysokich kosztów monitów.

Wśród negatywnych skutków ubocznych można wyróżnić:

• Niższy poziom przyznawalności chwilówek, wynikający z nieco bardziej restrykcyjnego podejścia do zdolności kredytowej konsumentów.
• Obniżenie maksymalnych kwot kredytowania.
• Przekazywanie spraw o nieterminowe spłaty zewnętrznym firmom windykacyjnym i przekierowywanie kosztów takiego działania na dłużników.

Zamiast skupić się na niekorzystnych dla obywateli działaniach firm pożyczkowych, obecny rząd zaplanował kolejne zmiany w ustawie antylichwiarskiej, jednak niespodziewanie dla całej branży dotyczą one głównie kosztów zobowiązań, badania zdolności kredytowej potencjalnych pożyczkobiorców oraz… wysokości kapitału zakładowego parabanków. Przeczytaj, jakie dokładnie zapisy mają znaleźć się w ustawie i dlaczego liderzy opinii przewidują jej fatalny wpływ na cały rynek.

Nowa ustawa antylichwiarska 2022 – co przewiduje?

Projekt nowej ustawy antylichwiarskiej pojawił się już w 2019 roku, jednak dopiero teraz jest o nim głośno wśród opinii publicznej. Ministerstwo Sprawiedliwości, czyli autor dokumentu, chce w teorii całkowicie zlikwidować lichwiarskie pożyczki.

Zamierza to osiągnąć głównie poprzez:

• obniżenie pozaodsetkowych kosztów pożyczek z 25% niezależnych od czasu kredytowania + 30% w skali roku na 10% +10%,
• ustalenie limitu kosztów pozaodsetkowych chwilówek udzielanych na czas do 30 dni na maksymalnym poziomie 5% ich wartości,
• obniżenie limitu pozaodsetkowych kosztów pożyczki w całym okresie kredytowania z  100% kwoty kredytu do wysokości 75%,
• zlikwidowanie uzależnienia odpowiedzialności karnej lichwiarzy od ich wiedzy o „przymusowym położeniu” pożyczkobiorcy,
• zwiększenie kary z art. 304 kodeksu karnego z 3 na 5 lat pozbawienia wolności,
• podniesienie zakresu kompetencji Komisji Nadzoru Finansowego (KNF będzie mogła na przykład nałożyć karę w wysokości nawet 15 000 000 zł),
• podwyżkę minimalnej wartości kapitału zakładowego przedsiębiorstw pożyczkowych z 200 000 zł do 1 000 000 zł,
• konieczność wykazania źródła pochodzenia środków przeznaczonych na udzielanie kredytowania,
• zakaz stosowania zabezpieczenia roszczeń w postaci nieruchomości (służącej zaspokojeniu własnych potrzeb mieszkaniowych),
• zobowiązanie pożyczkodawców do oceny zdolności kredytowej oraz wysokości dochodów i wydatków osoby wnioskującej o pożyczkę,
• uniemożliwienie zbycia wierzytelności z umowy, która została zawarta mimo posiadania przez firmę pożyczkową informacji o co najmniej 6-miesięcznych zaległościach w spłacie innego zobowiązania.

Środowisko okołofinansowe zajmuje wspólne stanowisko i twierdzi, że jeżeli ustawa zostanie przyjęta w takiej formie, w jakiej została przedstawiona przez Ministerstwo, efekty będą odwrotne do zamierzonych. Ryzyko natrafienia na lichwę zwiększy się poprzez wycofanie i upadłość ogromnej liczby legalnych firm pożyczkowych i zapełnienie dziury w rynku szarą strefą pożyczkodawców prywatnych, których nie dotyczą zapisy prawne o kredycie konsumenckim i antylichwiarskie akty prawne. Na szczęście ustawa ma jeszcze szansę przyjąć zupełnie inny niż zapowiadany obecnie kształt.

Procedowania ustawy antylichwiarskiej — aktualne informacje

Ustawa antylichwiarska została przegłosowana w dniu 06.10.2022 w kształcie zaproponowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Nowe przepisy poparło 303 posłów, a przeciw było 11. 130 posłów wstrzymało się od głosu. Teraz nowy akt prawny trafi do senatu.

O dalszych losach ustawy antylichwiarskiej będziemy informować w aktualizacjach tego artykułu.

Jak nowa ustawa antylichwiarska zmieni rynek pozabankowy?

Wejście w życie ustawy antylichwiarskiej z założenia ma na celu podniesienie poziomu ochrony konsumentów przed lichwą i spiralą zadłużenia. Niestety według prognoz planowane działania są zbyt radykalne i wygenerują jedynie szereg problemów.

• Spadek rentowności wszystkich pozabankowych firm.
• Wzmocnienie zjawiska wykluczenia finansowego wśród konsumentów w najtrudniejszej sytuacji.
• Rozrost szarej strefy, w której klient nie może liczyć na żadną ochronę.

O projekcie nowej ustawy antylichwiarskiej negatywnie wypowiada się m.in. Związek Banków Polskich. Głos zabrał również wiceprezes Biura Informacji Kredytowej, zwracając uwagę na fakt, że ustawa będzie bezpośrednią przyczyną zakończenia działalności większości firm z sektora pozabankowego, a ich klienci zostaną całkowicie pozbawieni możliwości uzyskania finansowania i porównuje projekt do „strzelania z armaty do wróbli”.