Gdzie wymienić uszkodzony banknot?

Uszkodzony banknot budzi wątpliwości, dlatego nie każdy sklep zgodzi się na jego przyjęcie. Nie oznacza to jednak, że taki pieniądz nadaje się wyłącznie do wyrzucenia. Wręcz przeciwnie, zgodnie z prawem możesz go zamienić w banku na pełnowartościowy pieniądz. Sprawdź, co zrobić z uszkodzonym banknotem, czyli jak i gdzie go wymienić na nowy.

Pomimo powszechnego używania kart płatniczych i aplikacji do płatności bezgotówkowych Polacy wciąż mają w portfelach dużą ilość gotówki. Według danych NBP w 2020 roku w obiegu było ponad 2,25 miliarda sztuk banknotów, z czego aż 1,4 miliarda to pieniądze o nominale 100 zł.

Wcześniej czy później każdy taki papierowy pieniądz ulegnie naturalnemu zużyciu lub uszkodzeniu. Najszybciej temu procesowi ulegają banknoty o niższych nominałach – 10, 20 i 50 zł, ponieważ ich żywotność szacuje się na 3-5 lat. Nieco dłużej, bo nawet 8-10 lat służą „setki” i „dwusetki”.

Uszkodzony banknot co to znaczy? Najczęstsze uszkodzenia

Na znajdującą się w naszych portfelach gotówkę składają się monety i banknoty. Z oczywistych względów jednak to papierowe pieniądze najbardziej narażone są na różne uszkodzenia i to pomimo tego, że są wytwarzane ze specjalnie wzmocnionego papieru.

Przechodząc z rąk do rąk, są nieustannie gniecione, zginane, nierzadko też upuszczane na ziemię i poddawane działaniom różnych czynników zewnętrznych. Do ich zniszczenia może dojść w różny sposób, a najczęściej następuje to wskutek:

• naddarcia lub przedarcia,
• wystrzępienia,
• zabrudzenia,
• zaplamienia,
• odbarwienia

Zazwyczaj wątpliwości budzą banknoty rozdarte i sklejone taśmą, a także te zaplamione oraz mocno sfatygowane o startym nadruku i wyraźnie cieńszym papierze. Obawy o ich walory użytkowe są uzasadnione – zgodnie z przepisami zużyte i uszkodzone banknoty przestają być bowiem prawnym środkiem płatniczym.

Nie oznacza to jednak, że tracą swoją wartość. Jeśli jesteś w posiadaniu takiego pieniądza, musisz go po prostu wymienić na nowy.

Jak wymienić uszkodzony banknot?

Za obieg gotówki w naszym kraju odpowiada Narodowy Bank Polski i to on zajmuje się również wymianą uszkodzonych banknotów i monet. Zasady takiej wymiany są szczegółowo określone w zarządzeniu nr 31/2013 Prezesa NBP z dnia 17 grudnia 2013 roku.

Na mocy tego zarządzenia do wymiany uszkodzonych banknotów będących w posiadaniu obywateli zobowiązane są wszystkie działające w Polsce banki komercyjne i spółdzielcze. Oznacza to, że ze zniszczonym pieniądzem możesz udać się do każdej placówki bankowej na terenie naszego kraju i poprosić o jego wymianę na banknot niezniszczony.

Warunki wymiany uszkodzonego banknotu lub monety

Już wiesz, co zrobić z uszkodzonym banknotem – musisz go zanieść do banku, gdzie w kasie zostanie on wymieniony na pełnowartościowy pieniądz. Będzie to możliwe jednak tylko wtedy, jeśli banknot:

• jest znakiem pieniężnym waluty polskiej,
• jest pieniądzem obiegowym,
• nie został sfałszowany, a jego autentyczność nie budzi żadnych wątpliwości,
• posiada cechy pozwalające na rozpoznanie jego wartości nominalnej.

Podobne warunki wymiany dotyczą monet, które są wytarte, porysowane lub odbarwione. Tutaj jednak uważaj – bank nie wymieni Ci monet, które zostały uszkodzone wskutek użycia urządzeń przemysłowych, czyli np. zostały powyginane, pocięte lub zgniecione przez jakieś maszyny.

Takich monet nie wymienisz w banku

Podarty banknot – kiedy dostaniesz tylko część wartości

Najczęściej o wymianie banknotu myślimy w sytuacji, gdy jest on rozdarty częściowo lub całkowicie. Takie znaki pieniężne jak najbardziej podlegają wymianie, ale tylko pod warunkiem, że w jednym kawałku pozostanie co najmniej 45% ich oryginalnej powierzchni i będzie na nich widoczny nominał.

Od wielkości ubytku zależy jednak to, ile można dostać za taki uszkodzony pieniądz:

• jeśli w całości zostanie co najmniej jego 75% powierzchni – otrzymasz 100% jego wartości nominalnej,
• jeśli w całości pozostało jedynie od 45 do 75% powierzchni banknotu – bank wypłaci Ci 50% jego wartości.

Analogicznie wyceniane są monety. Co ważne, 100% wartości nominalnej monety otrzymasz w przypadku, gdy będzie ona w dwóch kawałkach, czyli w postaci oddzielonego pierścienia od rdzenia. Jednak gdy dostarczysz tylko jeden z takich elementów, bank zapłaci za niego tylko 50% jego wartości.

Czy bank musi przyjąć uszkodzone pieniądze?

Każdy bank działający na terenie Polski ma obowiązek przyjąć od Ciebie uszkodzone pieniądze. Co ważne, nie powinien żądać z tytułu tej operacji żadnej opłaty i prowizji, a wymiany musi dokonać od ręki.

W przypadku odmowy przyjęcia uszkodzonego banknotu przez pracownika banku, warto powołać się na wspomniane wyżej rozporządzenie prezesa NBP.

Banki muszą je respektować, jednak w praktyce nie wszyscy kasjerzy mają tego świadomość, dlatego w razie problemów można poprosić o rozmowę z kierownikiem placówki, a w ostateczności nawet złożyć skargę na dany bank do Komisji Nadzoru Finansowego.

Zawsze też pozostaje możliwość wysłania zniszczonych pieniędzy bezpośrednio do banku centralnego, co szerzej wyjaśnimy w dalszej części tekstu.

Jak wymienić uszkodzone euro i waluty zagraniczne?

W bankach na terenie Polski możesz wymienić jedynie uszkodzone złotówki. W przypadku euro, dolarów lub pieniędzy w innych walutach sprawa się komplikuje, ponieważ żadna instytucja w naszym kraju nie ma obowiązku ich wymieniać i żadna w praktyce tego nie robi.

Uszkodzone euro wymienić możesz w banku działającym w kraju, w którym ta waluta jest oficjalnym środkiem płatniczym, a więc np. w Niemczech, Francji, czy Belgii. Możesz więc to zrobić na przykład będąc na wakacjach za granicą.

Warto jednak wiedzieć, że w Polsce istnieją prywatne firmy zajmujące się skupem zniszczonych pieniędzy w walucie obcej, a nawet tych wycofanych z obiegu. Wiele z nich ma strony w Internecie, na których opisane są warunki takiej wymiany. Korzystając z ich usług, musisz mieć świadomość, że nie dostaniesz nigdy 100% wartości wymienianego banknotu, a jedynie część – maksymalnie do 80% wartości.

Zniszczony banknot wydany w reszcie – czy musisz przyjąć?

Uszkodzone banknoty są problemem dla wszystkich, dlatego nic dziwnego, że kasjerki w sklepach próbują się ich jak najszybciej pozbyć podczas wydawania reszty klientowi.

Jak już wspomnieliśmy wyżej, takie niepełnowartościowe pieniądze przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym masz prawo odmówić ich przyjęcia w sklepie i poprosić o wydanie reszty w innych banknotach lub monetach.

Uszkodzony banknot – wymiana pocztą lub kurierem

W związku z pandemią koronawirusa przez dłuższy czas ograniczono dostęp do usług bankowych świadczonych w placówkach. W takiej sytuacji oddanie uszkodzonych banknotów w kasach banków komercyjnych stało się niemożliwe i dlatego NBP zaproponował alternatywny sposób na ich wymianę.

Od 1 października 2020 roku takie zużyte pieniądze (banknoty i monety) można przesłać bezpośrednio do NBP pocztą lub kurierem. Należy w tym celu napisać krótki wniosek (wzór znajdziesz poniżej) oraz dołączyć w dodatkowej i zaklejonej kopercie pieniądze do wymiany. Łączna ich wartość nie może przekraczać 2000 zł. Taką przesyłkę należy skierować na adres:

Departament Emisyjno-Skarbcowy, NBP
Świętokrzyska 11/21
00-919 Warszawa
z dopiskiem: DES – wymiana

Kiedy nie dostaniesz zwrotu za zniszczony banknot

Jak już wiesz, banki mają obowiązek przyjąć od Ciebie uszkodzone banknoty, jednak od tej zasady są pewne wyjątki. Oto dwa najważniejsze:

Pieniądze wycofane z obiegu
Przede wszystkim żaden bank, również NBP, nie wymieni Ci pieniędzy wycofanych z obiegu, a więc np. banknotów i monet z czasów PRL, które można było wymieniać jedynie do 2010 roku. Dzisiaj nie mają one żadnej wartości płatniczej, choć jeśli nie są zniszczone, mogą mieć jakąś wartość kolekcjonerską i wówczas możesz spróbować je sprzedać prywatnym kolekcjonerom.

Pieniądze są bardzo zniszczone lub podrobione
Bank może odmówić Ci wymiany także niektórych banknotów pozostających w obiegu. Może się tak zdarzyć, jeśli będą one budzić wątpliwości pod względem autentyczności lub gdy będą bardzo zniszczone. W takiej sytuacji zostaną wysłane do ekspertyzy do NBP i wtedy nie otrzymasz od ręki ich równowartości, a jedynie pokwitowanie ich przyjęcia. NBP może także odmówić ich wymiany, ale wówczas powinien zwrócić Ci uszkodzone pieniądze, a także uzasadnić swoją decyzję.

W przypadku podejrzenia, a tym bardziej udowodnienia fałszerstwa banknotów musisz liczyć się z tym, że nie tylko nie otrzymasz za nie pieniędzy, ale dodatkowo sprawa zostanie zgłoszona do organów ścigania. Będziesz więc wezwany na Policję w celu złożenia wyjaśnień na temat tego, w jaki sposób wszedłeś w posiadanie sfałszowanych pieniędzy.

Czy można skleić podarty banknot?

Naddarcie lub całkowite przerwanie na dwie części banknotu jest najczęstszą formą jego uszkodzenia. Wiele osób w takich przypadkach skleja go przezroczystą taśmą klejącą i próbuje płacić nim w sklepie.

Niektóre sklepy bez problemu przyjmują takie sklejone banknoty, ale zgodnie z przepisami nie muszą tego robić. Mogą więc odmówić ich przyjęcia i zażądać innych środków płatniczych. Najlepiej więc takiego rozdartego pieniądza nie sklejać – należy go zanieść do banku i poprosić o jego wymianę.